احکام عزاداری امام حسین علیه‌السلام
مقدمه:
تمام اعمال و رفتار انسان‌ها چه فردی و چه اجتماعی، مشمول حکمی از احکام شرعی است و تمام موضوعاتی که به گونهای با رفتار آدمی ارتباط پیدا میکند، در فقه اسلامی دارای قانون و مقررات. عزاداری سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و امامان معصوم علیهم السلام نیز همچون سایر اعمال انسان دارای احکامی است که در این مختصر بدان میپردازیم .
لازم به ذکر است که برای جمع‌آوری این احکام، از فتاوا و سخنان مراجع معظم تقلید و عالمان بزرگوار تا آن‌جا که مقدور بوده است، سود بردهایم. از آن‌جا که در رسالههای عملیه و استفتائات همه مراجع بزرگوار، درباره عزاداری در ابعاد مختلف بحث نشده است، فقط به فتاوا و استفتائات موجود بسنده کردهایم.
احکام عزاداری
امام خمینی (رحمةالله علیه):
«عزاداری برای سیدالشهداء از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامی و ایثار و فداکاری و شجاعت در مسلمین است.» (1)
سؤال: آیا برپاکردن مراسم عزاداری [توسط زن] بدون اذن شوهر جایز میباشد؟
آیت‌الله نوری همدانی (مدظله العالی): در صورتی که از اموال شوهر باشد، جایز نیست. (2)
سؤال: گاهی برخی از دستهها که وارد مسجد میشوند، با کفش وارد میشوند که نوعی بی‌احترامی به مسجد محسوب میشود؛ لطفا بفرمایید که این مسأله چه حکمی دارد؟
آیت‌الله نوری همدانی (مدظله العالی): اگر موجب هتک شود، اشکال دارد. (3)
سؤال: در مورد زنجیرزنی که منجر به سیاه شدن یا مجروح شدن بدن میشود و همچنین غالبا پشت پیراهن افراد باز است و بیشتر در خیابان و معابر عمومی ظاهر میشوند، نظر شما چیست؟
امام خمینی رحمةالله علیه: مانعی ندارد؛ مگر این‌که موجب ضرر فاحش بر بدن شود. (4)
سؤال: آیا برهنه شدن مردان با حضور زنان برای عزاداری عیب دارد یا خیر؟
آیت‌الله فاضل لنکرانی رحمةالله علیه: مانعی ندارد و زن‌ها نباید به بدن مرد اجنبی نظر کنند. (5)
سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحی و سخنرانی میکنند و صدای آنها به گوش مردان ره‌گذر می‌رسد. آیا این عمل جایز است؟
آیت‌الله فاضل لنکرانی رحمةالله علیه: شنیدن صدای ایشان اگر در معرض ریبه و التذاذ نباشد، حرام نیست. (6)
سؤال: سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیری که دارای چاقو و یا تیغ میباشد و منجر به زخمی شدن بدن و جاری شدن خون میشود، چه حکمی دارد؟
آیت‌الله مکارم شیرازی (مدظله العالی): کیفیت عزاداری باید چنان باشد که بهانهای به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء‌استفاده از آن نشود. (7)
احکام علامت
سؤال: بسیاری از تکایا در ایام عزاداری‌های مذهبی، اقدام به حمل «علاماتی» میکنند که به قیمت گزافی خریده شده و حمل آن نیز موجب اشکال است. این وسائل از نظر شرعی چه حکمی دارند؟
امام خمینی رحمةالله علیه: اشکال ندارد. (8)
سؤال: حکم علم‌هایی که در مراسم عزاداری امام حسین علیه السلام از آنها استفاده میشود و بعضی دارای نقش و نگارهایی نیز هستند، چیست؟
آیت‌الله فاضل لنکرانی رحمةالله علیه: استفاده از آنها در عزاداری جایز است. (9)
سؤال: آیا جایز است پارچه و دستمال‌هایی را که در ایام محرم بر روی علم میبندند، به فروش برسانند و در عزاداری و تعمیر حسینیه مصرف کنند؟
آیت‌الله فاضل لنکرانی رحمةالله علیه: اگر در مراسم عزاداری محل حاجت نباشد و زاید بر متعارف باشد، میتوانند بفروشند و به مصارف عزاداری و احتیاجات حسینیهها برسانند. (10)
احکام تعزیه و شبیه‌خوانی
امام خمینی رحمةالله علیه: تعزیه و شبیه‌خوانی اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشکال ندارد ولی بهتر است به جای آن، مجالس روضه‌خوانی برپا کنند. (11)
سؤال: آیا تعزیه و شبیه‌خوانی در مراسم عزاداری جایز است؟
آیت‌الله فاضل لنکرانی رحمةالله علیه: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، مانعی ندارد. (12)
آیت‌الله گلپایگانی رحمةالله علیه: اگر تعزیه‌خوانی مشتمل بر استعمال آلات موسیقی نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشکال ندارد. (13)
سؤال: آیا تشبّه به اهل‌بیت علیهم السلام در نمایش و تعزیه و غیر آن جایز است؟
امام خمینی رحمةالله علیه: با مراعات احترام آنان جایز است. (14)
آیت‌الله فاضل لنکرانی رحمةالله علیه و آیت‌الله صافی گلپایگانی (مدّ ظله العالی): در صورتی که مستلزم اهانت نباشد، مانعی ندارد. (15)
آیت‌الله علوی گرگانی (مدّ ظله العالی): اگر تعزیه و شبیه‌خوانی موجب هتک حرمتبه ساحت مقدس بزرگان دین شود، باید اجتناب شود. (16)
احکام استفاده از لباس سیاه
سؤال: آیا پوشیدن لباس سیاه در عزاداری امام حسین علیه السلام جایز است و آیا رجحان دارد؟
آیت‌الله فاضل لنکرانی رحمةالله علیه: پوشیدن لباس سیاه در عزای امام حسین علیه السلام و دیگر ائمه علیهم السلام چون از مصادیق تعظیم شعائر است، واجد رجحان شرعی میباشد و عملا بزرگانی چون مرحوم آیت‌الله بروجردی در روز عاشورا از قبای سیاه استفاده میکردند. (17)
آیت‌الله صافی گلپایگانی (مدّ ظله العالی) و آیت‌الله نوری همدانی (مدّ ظله العالی): پوشیدن لباس سیاه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصیبت امام حسین علیه السلام و ائمه علیهم السلام رجحان دارد. (18)
سؤال: آیا نماز خواندن با لباس سیاه بر عزاداران امام حسین علیه السلام مکروه است؟
آیت‌الله صافی گلپایگانی (مدظله العالی): چون لباس سیاه علامت عزاداران سیدالشهداء است و عزاداری آن حضرت کمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نیز مکروه نمیباشد. (19)
احکام قمه زنی
علامه امین عاملی: «قمه‌زنی و اعمالی دیگر از این قبیل در مراسم عزاداری حسینی به حکم عقل و شرع حرام است و زخمی ساختن سر، که نه سود دنیوی دارد و نه اجر اخروی، ایذاء نفس است که خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعه اهل‌بیت (ع) را در انظار دیگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشی قلمداد میکنند . شکی نیست که این اعمال ناشی از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل‌بیت اطهار علیهم السلام نیست.» (20)
سؤال: قمه زدن در عزاداری امام حسین علیه السلام چه حکمی دارد؟
امام خمینی رحمةالله علیه: اگر موجب ضرر نباشد، مانع ندارد؛ ولی در این زمان این عمل نشود. (22)
مقام معظم رهبری (مدّ ظله العالی): اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر "معتنی به" باشد، جایز نیست. (23)
آیت‌الله جوادی آملی (مدّ ظله العالی): چیزی که مایه وهن اسلام و مایه هتک حرمت عزادارای است جایز نیست، انتظار میرود از قمه‌زنی و مانند آن پرهیز شود. (24)
سؤال: اگر قمه زدن در عزاداری‌ها موجب مرگ کسی شد، آیا این عمل خودکشی و گناه محسوب میشود؟
مقام معظم رهبری (مدّ ظله العالی): اگر با خوف خطر جان اقدام کرده باشد، حکم انتحار دارد. (25)
سؤال: آیا قمه‌زنی جایز است؟ چنان‌چه در این خصوص نذری وجود داشته باشد، وظیفه چیست؟
آیت‌الله فاضل لنکرانی رحمةالله علیه: با توجه به این‌که ایران اسلامی به عنوان ام القرای جهان اسلام شناخته میشود و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیان‌گر اسلام است، باید با سوگواری و عزاداری امام حسین علیه السلام به گونهای عمل شود که موجب گرایش بیشتر به آن حضرت گردد.
مسأله قمه زدن نه تنها نقشی ندارد، بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچ‌گونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد. لذا لازم است شیعیان از آن خودداری کنند. چنان‌چه در این مورد نذری وجود داشته باشد، نذرصحیح نیست. (26)
آیت‌الله نوری همدانی (مدّ ظله العالی): اشکال دارد. (27)
احکام موسیقی
مرحوم شیخ انصاری در مکاسب محرمه در پاسخ به کسانی که میگویند غنا میتواند زمینه گریه کردن را فراهم نماید، میفرماید: چنین شیوهای نمیتواند مقدمه مستحب یا مباح قرار گیرد و باید به عموم ادله حرمت غنا تمسک نمود. (28)
مرحوم حاج شیخ عباس قمی رحمةالله علیه در منتهی الآمال میفرماید: عزاداران امام حسین علیه السلام بر وجهی سلوک کنند که زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبیل غنا که غالبا نوحهها خالی از آن نیست و حکایات ضعیفه مظنونة الکذب احتراز نمایند و شیطان را در این عبادت بزرگ راه ندهند. (29)
سؤال: در رادیو مدح ائمه طاهرین علیهم السلام با واقعه کربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب میخوانند. آیا استماعش جایز است یا خیر؟
امام خمینی رحمةالله علیه: اگر غنا و موسیقی نباشد، مانع ندارد. (30)
سؤال: هیأت‌های نوازنده و کسانی که درمراسم تشییع جنازه شهدا موزیک عزا میزنند، از لحاظ شرعی چه حکمی دارد؟ و آیا خرید و فروش آن لوازم حرام است یا خیر؟
امام خمینی رحمةالله علیه: خرید و فروش آلات لهو حرام است و موسیقی مطرب جایز نیست و صداهای مشکوک مانع ندارد. (31)
سؤال: آیا زدن طبل و شیپور در تعزیه حضرت سیدالشهداء علیه السلام جایز است یا نه؟
امام خمینی رحمةالله علیه: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود، مانع ندارد. (32)
سؤال: آیا در عزاداری سیدالشهداء استفاده از طبل و دهل جایز است؟
آیت‌الله فاضل لنکرانی رحمةالله علیه: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولی طبل و دهل و امثال آن جزء این آلات نیست. (33)
احکام روز عاشورا
1- روزه روز عاشورا و روزی که انسان شک دارد روز عرفه است یا عید قربان، مکروه است. در روایت آمده است که امام صادق علیه السلام فرمود: بنی‌امیه نذر کردند که اگر موفق به قتل امام حسین علیه السلام شوند، روز شهادت او را جشن بگیرند و مبارک بشمارند و روزه بگیرند و روزه در آن روز سنت آل‌امیه است؛ لذا ائمه اطهار علیهم السلام به جهت مخالفت با این طایفه تبه‌کار و عدم هماهنگی با آنان، روزه عاشورا را نهی کردند. (34)
2- در روز عاشورا مستحب است که انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشامیدن خودداری کند. (35)
3- بسیار مناسب است که در روز عاشورا کار و کسب تعطیل شود؛ مگر در حد ضرورت.
امام رضا علیه السلام فرمودند: «من ترک السعی فی حوائجه یوم عاشورا قضی الله له حوائج الدنیا و الاخرة (36) کسی که کار و تلاش برای برآوردن حوائج خود را در روز عاشورا ترک کند، خداوند نیازهای دنیا و آخرت او را برطرف میسازد.»
سؤال: در ایام سوگواری امام حسین علیه السلام نماز مقدم است یا عزاداری؟
آیت‌الله فاضل لنکرانی: بهتر آن است که نماز را مقدم دارند؛ همان‌طور که امام حسین علیه السلام روز عاشورا هنگام ظهر، نماز ظهر اقامه کردند. (37)
پینوشتها:
1) استفتائات امام خمینی رحمةالله علیه، ج2، ص 28 و استفتائات جدید آیت‌الله مکارم (مدّ ظله العالی)، ج1، ص 158
2) هزارویک مسأله، آیت‌الله نوری همدانی، ج2، ص 180
3) هزارویک مسأله فقهی، ج2، ص 40
4) استفتائات امام خمینی، ج3، ص 580
5) جامع المسائل، ج1، ص 619، س 2162
6) همان، ص 625، س 2183
7) استفتائات جدید، ج1، ص 158، س 57
8) استفتائات امام خمینی رحمةالله علیه، ج2، ص 28، س 72
9) جامع المسائل، ج1، ص 623، س 2173
10) همان، س 2179
11) استفتائات امام خمینی رحمةالله علیه، ج2، ص 28، س 71 و ج3، س44 و 40 و 47 و 33
12) جامع المسائل، ج1، س 2165
13) مجمع المسائل، ج1، ص 559، س 77
14) احکام خانواده، عبدالرحیم موگهی، طبق فتوای امام خمینی رحمةالله علیه، ص 336
15) جامع المسائل، آیت‌الله فاضل لنکرانی، ج1، س 2166 و جامع الاحکام، آیت الله صافی، ج2، ص 132
16) اجوبة المسائل، ص 365
17) جامع المسائل، ج1، ص 621، س 2170
18) جامع الاحکام، آیت‌الله صافی، ج2 ، ص 130، س 1590؛ هزارویک مسأله، آیت الله نوری همدانی، ج 2، ص 180، س 602
19) جامع الاحکام، ج2، ص 130، س 1591
20) اعیان الشیعه، ج10، ص 363
21) فتاوی العلماء والاعلام فی تشجیع الشعائر الحسینیة
22) استفتاءات، ج 3، ص 581، س38
23) بیانات رهبری و استفتائات آیات عظام پیرامون عزاداری عاشورا، ص 35
24) همان، ص 42
25) همان، ص 35
26) جامع المسائل، ج1، ص 623، س 2172
27) هزارویک مسأله، ج 2، ص 179، س 597
28) مکاسب محرمه، رحلی، ص 39
29) منتهی الامال، ج1، ص 468، آخر زندگی امام حسین علیه السلام
30) استفتائات امام خمینی رحمةالله علیه، ج2، ص 16، س 36
31) همان، ص 18
32) همان، ج3، ص 583، س 45
33) جامع المسائل، ج1، ص 623، س 2174
33) تحریر الوسیله، ج1؛ جواهر، ج7، ص 107
35) توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 906
36) عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ص 268
37) جامع المسائل، ج1، ص 623
با سلام و عرض ادب خدمت تمامی مخاطبان عزیز سرباز صفر
محمد مهدی باقری هستم. طلبه سطح مقدماتی مدرسه علمیه علوی حوزه علمیه قم و نویسنده مطلب فوق. امیدوارم از این مطلب خوشتون اومده باشه. لطفا ما رو برای بهتر شدن وبلاگ با نظرات خودتون راهنمایی کنید و اگر با موضع من در این مطلب موافق بودید مطلب رو لایک کنید.
التماس دعا
