هر ساله، نیمه‌های ماه اسفند که به هفته‌ی منابع طبیعی نامگذاری شده است، رسانه‌ها و البته مردم منتظرند تا تصویر کاشت نهال از سوی رهبر انقلاب را مشاهده کنند. سنتی که در طول سال‌های اخیر همواره مورد تأکید ایشان بوده و بر انجام آن اهتمام ورزیده‌اند. ایشان در یکی از همین مناسبت‌ها درباره‌ی اهمیت درخت‌کاری چنین گفتند: «کار ما که درخت می‌کاریم، یک کار نمادین است. ما یک درخت می‌کاریم، معنایش این است که جوان‌ها که چندین برابرِ نیروی یک آدم پا به سن گذاشته‌ای مثل ما در آن‌ها وجود دارد و نشاط بیشتری دارند، تعداد بیشتری درخت بکارند و مردم عزیز کشورمان عادت کنند به سنت ایجاد این وسیله‌ی حیات.»
البته اهتمام به کاشت درخت را می‌توان یکی از مصادیق توجه رهبر انقلاب به موضوع مهم‌تری به نام «محیط زیست» دانست. آلودگی هوای تهران شاید مهم‌ترین معضل زیست‌محیطی بود که تا چند سال پیش مطرح می‌شد، اما امروزه در مورد شهر‌های مختلف به‌کرّات این خبر به گوش می‌رسد و مردم بسیاری از نقاط کشور از آن رنج می‌برند. آلودگی هوا که بخشی از آن ناشی از فعالیت کارخانه‌ها و صنعتی شدن است، تنها یکی از معضلات زیست‌محیطی این روزهای کشور ماست.
خشک شدن دریاچه‌هایی نظیر دریاچه‌ی ارومیه و هامون در اثر خشکسالی و اجرای پروژه‌های عمرانی بدون در نظر گرفتن شرایط زیست‌محیطی نیز امروزه از مشکلات دیگر به‌وجودآمده است. از بین رفتن جنگل‌ها و پوشش گیاهی نواحی شمالی کشور و مشکلات و تهدید جنگل‌های زاگرس در اثر نفوذ گردوغبار و از آن بدتر، دفن زباله‌های شهری در مناطق جنگلی، باعث از بین رفتن بیش از شش هزار هکتار از جنگل‌های کشورمان در سال می‌شود. همه‌ی این موضوعات، جزو مسائلی بودند که در طول این سال‌ها جزو مطالبات و دغدغه‌های رهبر انقلاب محسوب شده و می‌شود.
به نظر می‌رسد بهبود شرایط فعلی جز با حرکت جهادگونه‌ی مردم و علی‌الخصوص «جوانان مؤمن انقلابی» امکان‌پذیر نیست. جوان مؤمن انقلابی می‌بایست دغدغه‌ی حفظ محیط‌زیست و رفع معضلات و مشکلات آن را در تمام روزها و هفته‌ها و سال‌ها را به‌عنوان یکی از دغدغه‌های همیشگی خود مد نظر داشته باشد.
وضعیت فعلی محیط‌زیست در کشور و بحران‌های حاصل از آن در شرایطی است که ایران مبتنی بر سند چشم‌انداز ۲۰ ساله می‌بایست به کشور اول منطقه در حوزه‌های مختلف و مخصوصا اقتصادی تبدیل شود و نیک می‌دانیم که امروزه، موضوعی به نام «توسعه‌ی پایدار» در نسبت تام با مسأله‌ی محیط زیست است.
از آغاز حضور انسان در زمین، استفاده از محیط‌زیست توسط بشر، همواره در جهت بهره‌برداری و رفاه انسان قرار گرفته است. اما با روند صنعتی شدن جهان، بهره‌برداری و استفاده از محیط‌زیست و منابع طبیعی، بیش از هر زمانی صورت گرفته است؛ به‌طوری‌که استفاده‌ی بیش از حد از منابع طبیعی و برداشت بی‌رویه از منابع در دسترس، باعث شده که نسل فعلی به منابع خدادادی که میراث نسل‌های بعدی است، تجاوز کند. به دلیل همین موضوع، صحبت پیرامون مفهوم توسعه‌ی پایدار، بیش از هر زمانی در زمان کنونی به گوش می‌رسد و از جایگاه بالایی در تداوم پیشرفت بشری برخوردار شده است.
اهمیت توسعه پایدار برای جهان امروز
از توسعه‌ی پایدار تعاریف گسترده‌ای شده است، ولی آنچه در تمامی تعاریف مشترک است، استفاده از منابع طبیعی و خدادادی به‌گونه‌ای است که هم باعث رشد و بهره‌مندی جامعه‌ی امروزی شود و هم بتوان منابع را به‌گونه‌ای برای نسل آینده به‌عنوان میراثی ماندگار حفظ کرد. در یکی از تعاریف توسعه‌ی پایدار آمده است که توسعه‌ی پایدار، دستیابی به اهداف اقتصادی و اجتماعی است؛ به‌گونه‌ای که در بلندمدت منابع نگهداری شوند، محیط‌زیست محافظت شود و تندرستی و رفاه انسان‌ها تضمین گردد.
همان‌گونه که بیان شد، برای آنکه جامعه به‌صورت پیوسته پیشرفت و ارتقا پیدا کند، ناگزیر به بهره‌گیری از طبیعت است، اما بهره‌گیری از طبیعت همواره باید با این نگاه صورت گیرد که منافع نسل آینده نیز در نظر گرفته و تضمین شود. به عبارت دیگر، در بهره‌گیری از محیط‌زیست و منابع طبیعی، باید توجه داشت که منافع شخصی و کوتاه‌مدت اقتصادی، تنها ملاک عمل نباشد و منافع طولانی‌مدت نسل‌ها هم مورد توجه قرار گیرد.
اهمیت حفظ منابع طبیعی و محیط‌زیست تا بدان‌جاست که در قانون اساسی به‌صراحت به این موضوع اشاره شده و آمده است: فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.۱
نقش محیط‌زیست در پیشرفت و آینده‌ی مطلوب کشور
یکی از مسائلی که در زمینه‌ی محیط‌زیست باید مورد توجه قرار گیرد، این است که حفظ محیط‌زیست یک امر حیاتی است و امری تجملاتی نیست، حفاظت از جنگل‌ها و پوشش گیاهی، مصرف بهینه‌ی آب و حفاظت از خاک و دیگر موجودات زنده، همگی برای بقای انسان و زندگی مطلوب مادی و معنوی او درجه‌ی بالایی از اهمیت را داراست.
برای مثال، اگر از آب‌های در دسترس، به‌درستی استفاده نشود، زندگی انسان‌ها از طرق مختلف می‌تواند دچار مشکل شود. با توجه به اینکه ایران کشور کم‌آبی به‌شمار می‌آید، درصورتی‌که از آب‌های موجود، در زمینه‌هایی مانند کشاورزی به‌درستی استفاده نشوند، بخشی از اشتغال و درآمد در این حوزه از بین خواهد رفت و منجر به مشکلات عدیده‌ی اقتصادی برای افراد شاغل در این بخش می‌گردد و عدم مصرف بهینه‌ی آب به‌عنوان یکی از منابع طبیعی ارزشمند و حیاتی، باعث وابستگی کشور به خارج، در زمینه‌ی محصولات کشاورزی مختلف می‌شود. در همین مورد امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: زندگی بدون داشتن سه چیز بر انسان گوارا نیست: هوای تمیز، آب فراوان و گوارا و زمین حاصلخیز.۲
متأسفانه آلودگی هوا در شهر‌های بزرگ و صنعتی، در چند سال اخیر بسیار چشمگیر شده است؛ به‌طوری‌که تعداد روزهای هوای ناسالم در تهران از ۷۵ روز در سال ۸۵، به ۱۴۸ روز در سال ۹۲ افزایش یافته است. ۳ علاوه بر آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های زندگی ماشینی و صنعتی، اخیراً بحث ریزگرد‌ها نیز باعث شده است زندگی بخشی از مناطق جنوبی و غربی کشورمان با مشکلاتی مواجه شود. دانستن این موضوع که ریزگرد‌ها بر روی مسائل اقتصادی و کشاورزی هم اثرات سوئی ایجاد میکند، نگرانی‌ها را دوچندان می‌سازد.
در برخی مناطق کشور نیز شرایط زمین‌های کشاورزی، به دلیل بهره‌برداری بیش از حد و نادرست و بدون توجه به ظرفیت زمین، باعث شده است که حاصلخیزی سابق را نداشته باشند. استفاده از کودهای شیمیایی نیز باعث آلودگی بخش‌هایی از آب‌های زیرزمینی شده است.
بنا بر گفته‌ی رهبر انقلاب، هدف کلان انقلاب اسلامی، ساخت «تمدن نوین اسلامی» است. از این رو، ایران باید الگویی جامع در مورد نحوه‌ی حفاظت از محیط‌زیست به‌منظور بهره‌مندی داخلی و بومی ارائه کند تا موضوع محیط‌زیست، که در تمدن‌سازی نقش حائز اهمیتی دارد، مطلوبیت داشته باشد.
موارد اشاره‌شده، برخی از دلایل اهمیت پرداختن به مسائل زیست‌محیطی است که به دلیل عدم توجه در گذشته، باعث کاهش کیفیت زندگی در بخشی از مناطق کشور شده و در صورت نپرداختن جدی به آن، می‌تواند مشکلات بیشتری برای نسل بعدی به وجود آورد.
رهبر معظم انقلاب با توجه به وضعیت امروز محیط‌زیست در کشور، در این زمینه می‌فرمایند: مسئولان کشور باید با برنامه‌ریزی دقیق، مدیریت صحیح و جدیت در کار، این سرزمین را از تضییع خسارت‌بار منابع حیاتی و طبیعی و ضایع شدن درخت، آب و خاک نجات بدهند.
نقش مردم در از بین بردن معضلات محیط زیستی
برای برون‌رفت از بحران‌های زیست‌محیطی، یقینا دولت‌ها می‌بایست تمهیدات لازم را به عمل آورند. مسأله‌ی محیط‌زیست برای دولت‌ها می‌بایست از یک موضوع تشریفاتی یا درجه‌دو خارج شده و به‌عنوان موضوعی که مؤثر بر زندگی و سلامت و پیشرفت مردم و جامعه است تبدیل شود. به همین علت رهبر خطاب به مسئولین امر می‌فرمایند: «من خواهش می‌کنم مسئولینی که در بخش‌های مختلف هستند، به این نکته توجه کنند که نگاه به مسئله‌ی آب‌وهوا، نگاه به مسئله‌ی غبار، نگاه به مسئله‌ی دود، نگاه به مسئله‌ی هوای سالم، نگاه به مسئله‌ی آب سالم، نگاه به محیط‌زیست سالم، نگاه به مسئله‌ی جنگل‌ها، نگاه‌های اصلی است. این‌ها را در متن برنامه‌ها، در مجاری همه‌ی برنامه‌های زندگی بگنجانند.»۴
اما از سویی دیگر، با توجه به اینکه فعالیت‌های حفاظت از محیط‌زیست بسیار وسیع است، در همه‌ی کشورها، دولت‌ها به‌تنهایی از عهده‌ی تمامی امور زیست‌محیطی برنمی‌آیند و نیاز به مشارکت همگانی در حفاظت از محیط‌زیست دارند. بنابراین مسئولین باید در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود، شرایط را برای حضور آحاد «مردم» فراهم نمایند تا در این زمینه، از مشارکت آن‌ها حداکثر استفاده به عمل آید.
رهبر انقلاب هم با توجه به تجربه‌ی کمک گرفتن از مردم در مدیریت کشور می‌فرمایند: «از اول انقلاب تا امروز هر وقتی هر کاری را محول به مردم کردیم، آن کار پیش رفته است، هر کاری را انحصاری در اختیار مسئولان و رؤسا و مانند این‌ها قرار دادیم، کار متوقف مانده است.»۵
برمبنای قانون اساسی نیز در جمهوری اسلامی، حفاظت از محیط‌زیست، که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه‌ی عمومی تلقی می‌شود.۶ ملت ما و خصوصاً جوانان مؤمن و انقلابی، که همواره در تمامی مقاطع انقلاب نقش سازنده‌ای داشته‌اند، هم‌اکنون نیز باید به فعالیت‌های خود در زمینه‌ی محیط‌زیست و مشارکت در این عرصه، رونق بیشتری دهند و خلأ‌های موجود در این عرصه را با نقش‌آفرینی خود پُر کنند.
برای برون‌رفت از بحران‌های زیست‌محیطی، یقینا دولت‌ها می‌بایست تمهیدات لازم را به عمل آورند. مسأله‌ی محیط‌زیست برای دولت‌ها می‌بایست از یک موضوع تشریفاتی یا درجه‌دو خارج شده و به‌عنوان موضوعی که مؤثر بر زندگی و سلامت و پیشرفت مردم و جامعه است تبدیل شود.
