گسترش فرهنگ مطالعه و کتابخوانی- این پدیده باشکوه و میراث ماندگار- نیازمند بسیج همة امکانات کشور است. اگر چه تولیدات فرهنگی نیز همانند تولیدات اقتصادی، نیازمند توجه و برنامه‌ریزی دقیق در بازارِ عرضه و تقاضا است، اما بدون شک یک کتاب خوب و تأثیرگذار، که حداقل به یکی از سؤال‌ها و نیازهای مخاطبان خود، به طور زیبا، متین، استوار و قانع کننده پاسخ دهد، خود را به یک اثر ماندگار و خواندنی تبدیل خواهد نمود و بخش عمدة گسترش فرهنگ کتابخوانی نیز به تولیدِ کتاب خوب باز می‌گردد.
توجه به کتاب و کتابخوانی برای رشد علمی و فرهنگی هر جامعه‌ای از جمله جامعة جوان ما، بسیار با اهمیت و تعیین‌کننده است. از این رو، نگاهی مختصر خواهیم داشت به مهمترین شاخص‌های کتاب و کتابخوانی در طول سی و پنج سال اخیر در ایران.
1- کتابخانه‌های عمومی
نخستین کتابخانة عمومی در ایران توسط امیرکبیر ساخته شد. به این ترتیب، عُمر کتابخانه‌های عمومی در ایران بالغ بر 126 سال است. از آن زمان تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در طی 92 سال، فقط 368 کتابخانه در کشور ساخته شد، در حالی که در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بیش از 2530 کتابخانة عمومی مورد بهره‌برداری قرار گرفت که به این ترتیب، هم اکنون 2900 کتابخانة عمومی در کشور وجود دارد.
2- تعداد کتابها و اعضای کتابخانه‌ها
بر اساس آمارهای موجود، در سال ۱۳۵۸، ۱۹۳۶۲۲ نفر عضو کتابخانه‌های عمومی کشور بودند و یک میلیون و ۷۹۸ هزار و ۸۹۶ جلد کتاب نیز در این کتابخانه‌ها موجود بود. اما هم اکنون بیش از دو میلیون نفر عضو کتابخانه‌های عمومی هستند و حدود سی میلیون جلد کتاب نیز در کتابخانه‌های عمومی کشور وجود دارد. این وضعیت، اگر چه رشد چشم‌گیر و امیدوارکننده‌ای را در طول سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی نشان میدهد، اما هنوز با استانداردهای مطلوب فاصلة زیادی دارد.
3- چاپ کتاب
در سالهای نزدیک به پیروزی انقلاب اسلامی، آمار چاپ سالانة کتاب 500 الی 600 عنوان بود، و در سال 1357 - تحت تأثیر انقلاب اسلامی- این رقم به 1000 عنوان رسید. اما چاپ کتاب هم اکنون در کشور، بالغ بر 69 هزار عنوان می‌باشد. بنابراین می‌توان ادعا کرد که آمار انتشار سالانة کتاب در ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، افزایش صد و پانزده برابری را شاهد بوده است.
از سوی دیگر؛ اگر چه هم اکنون بالغ بر 69 هزار عنوان کتاب در ایران منشر می‌شود و شاخصِ نشرِ کتاب در کشور یک کتاب به ازای هر 1300 نفر است؛ اما تیراژ پایین کتابها، کار نگارش، چاپ و توزیع را با مشکل عدم بازگشت سرمایه و کم شدن رغبت برای حضور در این بخش مواجه کرده است. لازم است برای رفع این مشکل تلاش مدبرانه‌ای صورت گیرد.
4- سرانه مطالعه
بر اساس آخرین گزارش‌ها، سرانة مطالعه در کل کشور در اردیبهشت 1391، 75 دقیقه و 34 ثانیه بوده است؛ که 15 دقیقه و 17 ثانیه مربوط به کتاب، 32 دقیقه و 56 ثانیه روزنامه، 5 دقیقه و 42 ثانیه نشریه و 21 دقیقه و 35 ثانیه هم مربوط به مطالعه و قرائت قرآن می‌باشد. این رقم اگر چه در سه دهه اخیر، رشد پنج برابری داشته است، اما با توجه به جامعه جوان ایران و وجود بیش از هجده میلیون دانش‌آموز، دانشجو و طلبه در کشور، به هیچ‌وجه شایستة ایران اسلامی نیست و برای رفع این نقیصه باید تلاش مضاعفی صورت گیرد.
5- نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با 26 دوره برگزاری، یکی از معتبرترین نمایشگاههای بین‌المللی کتاب در سراسر جهان به شمار می‌رود. حضور سالانه بیش از 2500 ناشر داخلی و 1700 ناشر خارجی و بازدید بیش از 5 میلیون نفر از این نمایشگاه، اعتبار فوق‌العاده‌ای به آن بخشیده و به لحاظ بازدیدکننده این نمایشگاه را در صدر جهانی قرار داده است.
***
راهکارهای بهبود وضعیت
بدون شک در میان همة تولیدات فرهنگی، کتاب جایگاه ویژه‌ای دارد که هیچ‌چیز جایگزین آن نمی‌شود و تاریخ هیچ تمدنِ باشکوهی نیز خالی از کتاب و کتابخوانی نبوده است.
توسعه و تعمیق فضای کتابخوانی، برطرف شدن موانع و مشکلات کارخانه‌های کاغذ، حمایت از زنجیرة نشر کتاب، تقویت شبکة توزیع و ایجاد فروشگاه‌های زنجیره‌ای و الکترونیکی عرضة کتاب حتی فراتر از مرزهای جغرافیایی، شفاف‌تر شدن قوانین چاپ و نشر، توجه جدی به تولید کتابهای خوب برای کودکان و نوجوانان، برگزاری نمایشگاههای دائمی کتاب در سراسر کشور و تبلیغات دامنه‌دار و فرهنگ‌سازی در امر کتابخوانی، از جمله راهکارهای مهمی است که می‌تواند به تقویت فرهنگ کتابخوانی و بازگشت سرمایه در این بخش بینجامد.
سخن آخر:
رسیدن به رتبة نخست در منطقه و قرار گرفتن در فهرست 15 کشور برتر دنیا در حوزه کتاب و کتابخوانی و تحقق جمعیت 20 میلیونی کتابخوان که از اهداف سند چشم‌انداز در افق 1404 است، به هیچ‌وجه دور از دسترس نیست. تحقق این هدف بزرگ، نیازمند سالم‌سازی عرصة مطالعه و توجه به خواندنی‌های مورد نیاز و دارای اولویت، تلاش بیش از پیش نویسندگان، ناشران و متولیان امر را می‌طلبد.
